معماری ایران قدیم‌ ‌‌‌

ایـرانیان‌ از دیرباز در جنبه‌های مختلف تمدنی، خوش درخشیده‌اند و اگر اغراق نباشد، ساخت و کشف‌ و ابداع‌ بـسیاری‌ از ابـزارها و نـیز شیوه‌های متنوع بهره‌وری از زمین،دریا، از دستگاههای ذوب فلز تا ساخت‌ قنات، بادگیر،آسیاب‌های بادی،عینک و بـسیاری‌ چیزهای دیگر،مرهون کوشش،دقت و پویایی آنها‌ بوده است.نمادی از‌ این‌ کوشش و هـوشمندی را می‌توان در پوشش سقف کـاخ‌ تـابستانی کوروش در برازجان مشاهده کرد که‌ از بزرگترین ابتکارهای ایرانیان در ساخت‌ مصالح ساختمانی شگفت‌انگیز در 0052 سال پیش است.استاد سرفراز‌ که تاکنون‌ کشفیات فراوانی در باستان‌شناسی داشته و بیش از یکهزار اثر تاریخی را به ثبت رسانده‌ اسـت،موفق به کشف این اثر حیرت‌انگیز شده و خوشبختانه آزمایش‌های دقیق علمی و آزمایشگاهی دکتر سریع‌ کار‌،استاد فرهیخته‌ نانو تکنولوژی،استفاده ایرانیان از نوعی بتون‌ سبک را با استفاده از فناوری ویژه در 0052 سال پیش اثـبات نـموده است.امری که موجب‌ مباهات و افتخار هر ایرانی‌ است‌. در مقاله‌ای که پیش روی شماست،استاد سرفراز ضمن معرفی نمایی کلی از موقعیت‌ خلیج فارس و اهمیت تاریخی و تمدنی آن، تحقیقات خود در این زمینه شـرح داده و در پایـان‌،گواهی‌ یکی از فرزانگان متخصص در نانو تکنولوژی را در این باب آورده است.

کشف سقف یکپارچه‌ نانو تکنولوژی در کاخ کوروش

دکتر علی اکبر سرفراز

هیچ دریای دیگری نیست‌،که‌ بیش‌ از خلیج فارس،تـوجه عـلمای‌ معرفة‌ الارضی‌‌ باستان‌نشناسان و مورخان و جغرافی نویسان و سیاستمداران و جنگجویان را مشترکا به خود معطوف ساخته باشد.1

هلال حصالخیزی که گوشه غربی آن به دریای‌‌ مدیترانه‌ و تا‌ اطراف بندر بوشهر ادامه دارد از روزگار مـا‌ قـبل‌ تـاریخ به علت موقعیت خص طـبیعی و شـرایط جـغرافیایی،بخصوص سهولت امر کشاورزی و صید آبزیان و موقعیت ممتاز زیست محیطی دارای‌‌ جاذبه‌ خاص‌ برای استقرار و زندگی بوده است،زیرا رطوبت کـافی و بـارندگی لازمـ‌ یکی از مهمترین‌ شرایط محیط رشد و نمو گیاهان بـویژه گـندم و جو و غلات که نقش اساسی و بنیادی در زندگی‌ انسان‌‌ داشته‌ در این منطقه جغرافیایی به صورت خدادادی‌ وجود دارد.کشاورزی به‌ صـورت‌ دیـم و آبـی صورت‌ می‌گرفت و دسترسی به دریا و صید ماهی و مروارید و تغذیه آسـان به برکت دریا و از‌ همه‌ مهمتر‌ جریان‌ بعضی چشمه‌های جوشان هرچند کم ولی شیرین و گوارا برای جلب سکونت‌ در‌ این‌ سـواحل و مـنطقه‌ وجـود داشته است.مضافا به این‌که سرسبزی منطقه‌ برای دامداری موقعیت مـناسبی‌ بـوده‌ و همین‌ مراتع‌ موجب شده که وضع اقتصادی رشد و توسعه یابد و تراکم جمعیت اضافه گردد و کشاورزی‌ گـسترش‌‌ یـابد و جـامعه زراعی بیشتری به وجود آید.کشفیات‌ باستان‌شناسی نشان می‌دهد که از‌ هزاره‌ سـوم‌ پیـش‌ از مـیلاد جامعه متشکلی در این سواحل و جزایر آن‌ به وجود آمده است‌.و براساس‌ تحقیقاتی که بـه عـمل‌ آمـده،در این منطقه بویژه جبهه شرقی خلیج فارس‌‌ ناحیه‌ بوشهر‌ و اطراف برازجان،توجه اقوام عـیلامی‌ و پارسـیان را کاملا به خود جلب کرده است.

در دوره‌ تاریخی‌،عیلامیان و پارسیان اولین‌ اقوامی هـستند کـه از دیـر زمان در سواحل خلیج‌ فارس‌‌ سکونت‌ گرفته و به تدریج به ایجاد شبکه تجارتی‌ دریایی اقـدام ورزیـده‌اند.وضعیت جغرافیایی منطقه‌ به گونه‌ای‌ بوده‌ است‌ که هم از نظر سوق الجیشی و هـم از نـظر اوضـاع طبیعی و شرایط‌ جغرافیایی‌‌ مخصوصا سهولت امر کشاورزی جزء نقاط خوش آب و هوای خلیج فارس است و دارای وجـه‌ امـتیازی نسبت‌ به‌ سایر بنادر و شهرهای ساحلی است‌ و به علت همبستگی و ارتباط مـستقیم بـا دشـت‌‌ خوزستان‌ از جبهه غربی و اقلیم پارس از جبهه‌ شمالی‌‌ اهمیت‌ ارتباطی آن با دنیای گذشته کاملا روشن‌‌ می‌شود‌.ایـن مـسأله تـا اندازه‌ای روشن شده که قوم‌ عیلامی در دشت‌های جنوب غربی‌ ایران‌ از حوالی‌ شـوش و بـه مرکزیت‌ آن‌ تا جنوب‌ دجله‌ و از‌ طرف‌ جنوب شرق تا اطراف بندر‌ بوشهر‌ و از شرق تا نزدیک شـهداد کـرمان و شهر سوخته زابل و در شمال‌ به‌ حوزه‌ کوههای بختیاری که بعدها مرکزیت ایـالت‌‌ انـزان یا انشان گردید‌،و حکمرانان‌ آن ناحیه به نـام‌ شـاهان‌ شـوش‌ و انشان معروف شده بودند،ادامه‌ داشت و مـعلوم مـی‌دارد که قوم عیلامی در این‌ ناحیه‌‌ جغرافیایی پیش از ورود به‌ عصر‌ تاریخی‌ در اواخر هزاره‌ چـهارم‌ ق.م مـدت‌ها بود که زندگی‌ شهرنشینی‌‌ را آغـاز نـموده بودند و پایـه‌گذار تـمدنی شـدند که به نام‌ تمدن عیلامی شـناخته شـده‌ است‌ سواحل‌ خلیج فارس بویژه ناحیه بندر‌ بوشهر‌ و برازجان در‌ عصر‌ طلایی‌ عـیلام یـعنی اواخر هزار‌ دوم ق.م یکی‌ از مراکز مهم دادوسـتداد و واسط راه دریایی شوش و هـندوستان بـوده است.پرفسور امیه‌؛عیلام‌شناس‌‌ مـعروف فـرانسوی در این مورد می‌نویسد‌:

«گسترش‌ حوزه‌ حکومت‌ عیلامیان‌ به سمت‌ جنوب‌ شرقی‌ تا جـزیره لیـان در خلیج فارس که‌ پیوسته مـوردنظرشان بـود،ادامـه داشت.»

چرخاب بـرازجان از لحـاظ‌ موقعیت‌ محل‌

مکان چـرخاب بـرازجان که مورد مطالعه و پژوهش‌های‌ باستان‌شناسی‌ قرار‌ گرفته‌ دارای‌‌ موقعیت‌ ویژه‌ای است که برای سـاخت و سـاز آثار ارزشمندی چون کاخ کوروش کـبیر انـتخاب شده‌ اسـت.چـرخاب در وقـع موجود بیش از یک‌ کـیلو متر تا خود شهر‌ برازجان فاصله ندارد و در غرب‌ آن قرار گرفته است و تا دریا قریب 03 کـیلو مـتر فاصله‌ دارد و در گذشته کاملا به‌عنوان یک کـاخ سـاحلی‌ سـاخته و پرداخـته شـده است که مـشرف‌ بـه‌ دریا و مقابل‌ جزیره خارک بوده که وطن ناخدایان شناخته شده‌ بود.بنابراین رفت‌وآمد کشتی‌ها و لنج‌های بـادی‌ در خـلیج فـارس نه تنها زیر نظر بود بلکه عـظمت و اهـمیت کـاخ نـیز‌ بـرای‌ نـاخدایان جاذبه خاصی دا شت. اطراف شمال شرق،این مکان را ارتفاعات معروف‌ به گیسکان و شمال آن رودخانه آرد و به صورت‌ فصلی جریان‌ داشته‌ که به علت سهولت امر‌ کشاورزی‌،مکانی سـر سبز و خرم و تپه‌های‌ مسکونی اطراف آن دارای نخلستان‌های فراوانی‌ بوده است.وجود تل مرا از اطلال باستانی این‌ مکان،یادگاری از اسکان‌ روزگار‌ عیلامی تا دوره‌ ساسانی‌ است‌ که موقعیت زیست محیطی ساخت‌ کـاخ چـرخاب را کاملا روشن می‌سازد و طلوع و غروب خورشید در دریای عظیم خلیج فارس، زیبایی منظر آن را دو چندان می‌ساخت.بنابراین‌ می‌توان پذیرفت که‌ علاوه‌ بر امتیازات یک کاخ‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) یـیلاقی از نـظر استراتژیکی و سوق الجیشی که در سواحل خلیج فارس ساخته شده،اهمیت موقعیت‌ استاتیک و زیبایی محل را کاملا نشان‌ می‌دهد‌.بر پا‌ داشتن چنین کاخی مشرف بـه دریـا خالی از برنامه‌ اجتماعی و سیاسی و فـرهنگ نـبوده است.از طرفی، به‌عنوان‌ اولین راه تجارتی دریایی و صید ماهی و مروارید،موقعیت و شرایط خاص طبیعی‌ خود‌ را‌ همچنان تاکنون حفظ نموده است.لازم به ذکر است‌ که فـعالیت راه مـواصلاتی دریایی،از هزاره اول‌ ق.‌‌م‌‌ شـروع شـده بود و خلیج فارس از این لحاظ شرایط ممتازی داشت.ایجاد شبکه‌ راه‌ آبی‌ دال بر سند سیادت دریایی و مالکیت ایران بر این سواحل‌ است.علاوه بر این،در‌ این عصر دستور ساخت‌ کـاخی زیـبا و بی‌نظیر در شأن کوروش کبیر در آنجا‌ سند سیادت دریایی و مالکیت‌ کشورمان‌ بر این‌ سواحل است.این کاخ به علت ناتمام ماندن بنا و سایر الحاقات به مرور زمان از بین رفته،یا در زیـر گـرد و خاک روزگـار،پنهان شده است.می‌دانیم‌ پایتخت کوروش‌ در پاسارگاد شاهکار معماری و نمایانگر یکی از اقدامات وی در پیشرفت هنر معماری محلی اسـت.با پیدا شدن کاخ با شکو ولی‌ کوچک دیگری از زمان و عـصر کـوروش در بـرازجان،یکی‌ دیگر‌ از آثار هنر معماری آن زمان در حاشیه خلیج فارس تجلی می‌نماید.باشد که به تدریج‌ ضمن بـررسی‌ها ‌ ‌و پژوهـش‌های مهم باستان‌شناسی‌ آثار مستند دیگری از این زمان ظاهر شود زیرا‌ به‌‌ استناد نـوشته دکـتر ویـلهم تحت عنوان«کوروش‌ حکمران جهان»،وی مدت هفت ماه از فصل زمستان‌ را در بابل و بهار را در شوش و تابستان را در شـهر اکباتان به‌ سر‌ می‌برد.وی همچنین می‌نویسد: کوروش دارای مقرهایی بوده که در هنگام مسافرت‌ بـه‌عنوان کاخ اختصاصی و تشریفاتی مـورد اسـتفاده‌ قرار می‌گرفته است که می‌توان راه«سارد»،شوش‌ به طول 0021‌ مایل‌ جاده‌سازی‌ را از مهمترین راه‌ ارتباطی‌ این‌ زمان‌ دانست.نوشته‌اند از شوش تا همدان سنگ فرش بوده و 011 توقفگاه داشته‌ است.و بدون شک از جمله کـاخ‌های مورد علاقه‌ این‌ حکمران‌ دوره‌ تاریخی ایران که علاوه بر استفاده‌ استقراری جایگاه‌ سیاسی‌ و اهمیت چشمگیری پیدا می‌کرده،همین کاخ ناقص و ناتمام چرخاب‌ برازجان در حاشیه خلیج فارس است که هرگز مـورد اسـتفاده‌ قرار‌ نگرفت‌ و با وجودی که به نظر می‌رسد با مرگ بانی آن‌ یعنی،کورش کبیر ناتمام رها شده‌ است ولی به مصداق آن‌که مشت نمونه خروار است. همین پایه ستون‌های‌ نـاقص‌ نـاتمام‌ و کم حاکی از برنامه‌ای مفصل در ایجاد کاخی عظیم و قابل مقایسه‌‌ با‌ کاخ‌های پاسارگاد بود است.

آن‌چه در مورد اهمیت این اثر در حاشیه‌ خلیج فارس نوشته شود‌،دال‌ بر‌ سیادت دریایی‌ ایرانیان و سـند مـهم خلیج فارس است،مضافا به این‌ که‌ شکوه‌ و جلال‌ و نقشه و پلان این قصر در این‌ مکان،از ویژگی‌های خاصی برخوردار است که در‌ سایر‌ کاخهای‌ همزمان دیده نمی‌شود و این مهم را مخصوصا در پوشش سـقف سـطح 01x04 مـتری‌ جنوبی‌ کاخ‌ به عینه مـی‌توان مـشاهده کـرد،که از بزرگترین ابتکارات معماری و ابداعات ساختمانی‌ در‌ 0052‌ سال‌ پیش است که ارزش معنوی آن پس از گذشت قرن‌ها اینک به صورت شفاف‌ و مستند‌ آشکار شده کـه از یـک نـوع نانو تکنولوژی خاصی‌ برخوردار است و دنیای به‌ اصـطلاح‌ مـترقی‌ و متمدن‌ امروزی در پی‌ساخت و ساز آن است.ساختن بتن‌ سبک برای پوشش سقف مسطح در‌ 0052‌ سال‌ پیش،یعنی امی باور نکردنی و مـعجزه‌آسا کـه‌ آزمـایشات لابراتوری به آن‌ جواب‌ مثبت‌ داده و غرور و افتخار هر ایرانی را در مـعرفی آن بر می‌انگیزد و توجه‌ به پیشینه تاریخی‌ بسیار‌ کهن‌ برازجان را نزدیک‌ می‌کند که شامل سه دوره قابل اهمیت است.دورهـ‌‌

اول‌،از عـیلامیان تـا دوره تاریخی هخامنشی و بعد از آن،که شهرهای باستانی توز و توج را در‌ این‌ راستا مـی‌توان جـای داد.بافت پارچه‌ای بسیار معروف‌ تورنما از محصولات این‌ دوره‌ طلائی است.دوران‌ دوم:از ظهور اسلام‌ تا‌ آغاز‌ صـفویه کـه از دشـتستان‌ چندان ذکری نمی‌شود‌،اما‌ دوره سوم که از آغاز صفویه تا امروز را شامل مـی‌شود،در زمـره‌ روزگـاران‌‌ تاریخی و خوشنام و پر تلاش مردم‌ غیور‌ و میهن‌پرست همچن‌ ملک‌ منصور‌ خان،شهید سالم خان،شـهید مـیرزا‌ مـحمد‌ خان غضنفر السلطنه‌ برازجانی که به یاری رئیس علی دلواری فرزند پاک‌‌ و فداکار‌ دشتستان کـه بـه جنگ متجاوزان انگلیسی‌‌ برخاسته بود زبان زد‌ مردم‌ برازجان و استان بوشهر امروزی است‌ کـه‌ دارای مـوقعیت خـاص جغرافیایی‌ در دامنه ارتفاعات معروف به کوه کیکان با 0062‌ متر‌ ارتفاع از سطح دریا قرار‌ گـرفته‌ و بـر‌ روی‌ نقشه 92‌ درجه‌ و 61 دقیقه عرض شمالی‌،15‌ درجه و 31 دقیقه طول شرقی،شامل 222 کیلو مـتر طـول و 801 مـتر عرض وسعتی‌ را‌ فرا گرفته است و جاذبه‌های توریستی و گردشگری‌ فراوانی‌ را شامل‌‌ می‌شود‌ که‌ از آن جمله‌اند: پشتکوه‌ یـا تـنگ آرم با بناهای‌ تاریخی مهم دوره ساسانی. آبشار و رود فاریاب.امامزاده‌ ابراهیم در‌ جبهه‌ شمال شـرقی‌ ایـن شـهر.بناهای معروف‌ به‌‌ چهل‌ خانه‌ از‌ آثار معماری‌ صخره‌ای‌ دیدنی‌،پل مشیر از یادمان‌های دوره ساسانی، منطقه خوش آب و هـوای‌ سـعدآباد و مـخصوصا دژ زیبا و مستحکم معروف‌‌ برازجان‌.گور‌ دختر از بناهای معروف آرامگاه‌های‌ تلفیقی دیدنی‌ عـیلامی‌ و اسـتودانی‌ اواخر‌ دوره‌ ماد‌، کوشک اردشیر.کاروانسرای سر راه کازرون به‌ برازجان به نام دالکی و در رأس همه این آثـار،سـه اثر مهم دوره هخامنشیان:اول کاخ کوروش در برازجان یعنی‌ کاخ مورد بحث با مـعماری‌ اعـجازانگیز آن.کاخی به نام بردک سیاه از یادمان‌های داریـوش در مـکان مـعروف به درودگاه و بنای مهم و بزرگ و ناقص و نـاتمام مـعروف به سنگ‌ سیاه در‌ آبادی‌ نظر آقا و بر روی بلندی‌های رودخانه‌ دالکی که متأسفانه در حـال از بـین رفتن است.ناگفته‌ نماند کـه هـمکار پر تلاش مـا اقـای دکـتر احسان یغمایی‌ (به تصویر صفحه‌ مـراجعه‌ شـود) برای حفاری و حفظ و حراست این اثر و بردک سیاه‌ بسیار زحمت کشیده‌اند.

نـگاهی گـذرا به کاوش‌های گذشته چرخاب‌ برازجان:

پیـدایش کاخ کوروش کبیر‌ در‌ آغـاز بـه قدرت‌ رسیدن او‌ در‌ حاشیه خلیج فـارس،عـلاوه بر آن‌که‌ مهمترین سند استقلال و دریای ایران از 0052 سال‌ پیش است،مظهری از شکوه و جـلال هـنر معماری و نمونه‌ای از‌ پیشرفت‌ یک امـر سـاختمانی و مـلی‌ است‌‌ که در تـاریخ سـابقه نداشته است.

ولی اینک مـسئله مـعماری مطرح،کاخی است که‌ از لحاظ نقشه و پلان،تبعیتی از نقشه ساختمانی‌ پیش از خود ندارد و با آنـ‌که بـه صورت‌ تالار‌ ستوندار تجلی نموده ولی نـمونه‌ای از ابـتکار و فناوری در طـرح و سـاخت و سـاز بنایی است که نـه تنها در اجزاء ساختمانی مثل ملاط قیر و آجرهایی که درون آنها از گل پر‌ شده‌ است،بلکه‌ در پوشش سـقف بـنا نیز با استفاده از سنگ‌های مصنوعی (Cement) کـه تـا آنـ‌ زمـان سـابقه نداشته‌ و بعدها هـم در امـر ساختمانی‌ دیده نشده،استفاده شده است.2که‌ برای‌ هر‌ تازه‌ واردی غیر قابل تصور است.این کـاخ،الگـوی یـک‌ نوع طراحی و معماری است که هرگز تـا ‌‌ایـن‌ زمـان از آن تـأسی و تـقلید نـشده،بلکه باید آن را مطالعه کرد و شناخت‌.نقش‌ و پوشش‌ یکپارچه از سنگ مصنوعی‌ و ایجاد سازه‌ای آبی که بدون شک در رابطه با رفع‌ گرمای‌ منطقه صورت گرفته باید آن را از ابداعات و اختراعات امـری معماری و ساختمانی عصر‌ کوروش‌ دانست.برای تعریف‌ و توصیف‌ آن گل واژه‌ای لازم‌ است تا این توانمندی بی‌نظیر را تعریف کند،به‌ همین جهت سزاوار و شایسته آن است که این مکان‌ به صورت یـک مـوزه زنده و پارک سیاحتی برای‌ همیشه‌ خوب،حفظ و نگهداری شود تا علاوه بر تفرجگاه،کلاسی مملو از آموزش و عبرت برای‌ دانشجویان، دانش‌پژوهان،مسافرین و همه مردمی باشد که از آن‌ دیدن خواهند کرد. هـمچنان کـه گذشت،این‌ آثار‌ دوره‌ تاریخی دارای‌ ویژگی مربوط به خودست‌ که با نقشه‌های شناخته‌ شده عصر هخامنشیان،از آن جمله:پاسارگاد و شوش و تخت جمشید، تـفاوت کـلی دارد و از یک‌ پلان ویژه غیر متعارف بـرخودار‌ اسـت‌ و باید گفت‌ که از معدود ابتکارات معماری محسوب می‌شود و بخصوص اجزاء پراکنده ساختمانی و تزیینی برای‌ انجام این کاخ که مشغول تهیه و آماده کردن آنها بـوده‌اند نـشان می‌دهد که همه‌ دسـت‌اندرکاران‌ و هـنرمندان خادم در این مکان دارای طرب و شادی‌ بوده‌اند که در حال فعالیت کاری از یک نوع شوق و ذوق معنوی و درونی و حتی اعتقادی برخوردار بوده‌اند که اگر این کاخ‌ با‌ مرگ‌ بانی و سازنده آن‌ کوروش کـبیر‌ نـاقص‌ و ناتمام‌ نمی‌ماند،قدرت و توان نیروی زاید الوصف و چشمگیر آن هزاران سال‌ مورد گفت‌وگو،جر و بحث،بررسی و مطالعه‌ واقع می‌شده و از همه مهمتر‌ شخصیت‌ کوروش‌‌ کبیر که این‌چنین برایش تلاش و فعالیت شده اسـت‌‌ و بـا‌ همه مـعروفیتی که تا حد ذو القرنین دارد هنوز ناشناخته باقی مانده،اما برای اسکندر مقدونی‌ مخرب،فیلم می‌سازند‌ و سر‌ و صـدا‌ راه می‌اندازند درحالی‌که کوروش پسر ماندانای همدانی و نوه‌ مادها را‌ باید شناخت و در مـورد سـجایای اخـلاقی و انسانی او باید بیشتر تحقیق و مطالعه کرد.ولی‌ پژوهش‌های این مکان نشان‌ می‌دهد‌ که‌ پس از مرگ‌ او و رها شدن ایـن ‌ ‌کـاخ بی‌نظیر،سیاستمداران‌ مخالف‌،آن‌چنان‌ که از ساخت و ساز او جلوگیری‌ کردند و آن‌چنان به اجزاءو مـسایل سـاختمانی آنـ‌ لطمه وارد کرده‌اند‌ که‌ کمتر‌ پژوهشگری می‌تواند حق مطلب اصلی را ادا کنند.امروز وقتی قطعات‌ یک‌ شـالی‌ کوچک‌ به صورت پراکنده و جای جای‌ محل کاوش نمایان می‌شود،یا دندان‌های صـدفی‌ یک حیوان‌،یا‌ چـشم‌ وب ال یـک پرنده کوچک به‌ صورت ریخته پاشیده در نقاط مختلف حفاری‌ مشاهده‌ می‌گردد‌ انسان احساس می‌کند که چه جفا و جوری به این کاخ شده است و سودجویان‌ و دلالان‌‌ عتیقه‌ و احجار کریمه،از تکه‌تکه کردن شـالی‌ ستون‌ها خودداری و مضایقه ننموده‌اند.به هر صورت،کاخ‌ کوروش‌ در چرخاب برازجان تنها اثر به جا مانده از حکومت شخصی است که‌ در‌ مورد‌ این شخص و آثار به جای مانده از او،نه در پارس‌ جنوبی و نـه در هـمدان‌،تاکنون‌ چیزی معرفی‌ نکرده‌اند یا نیافته‌اند.ولی در مورد او نوشته‌اند که‌ از‌ پاسارگاد‌ تا‌ بابل 011 منزل ساخته بود که 9 ماه‌ از سال را در بابل و سه ماه را‌ در‌ همدان‌ به سر می‌برد. بنابراین،ساخت کاخی در پارس جنوبی و در حـاشیه‌ خـلیج‌ فارس‌ نیز برای فصل زمستان پیش‌بینی شده‌ بود که به‌طور یقین جانشین کاخ بابل که هرگز ساخته‌‌ نشده‌ بود،می‌گردید.لازم به یادآوری است که حمله‌ سراسری آشوریان به مـادها‌ غـرب‌ ایران و غافل‌ شدن از جنوب ایران،موقعیتی‌ پیش‌ آورد‌ که پارس‌ها حکومت و قدرت خود را به‌ منطقه‌ جنوبی ایران نیز گسترش دهند،چون عیلامیان درا ین منطقه جامعه‌ متشکلی شده‌ بودند‌ که بـه عـلت نـبودن امکانات‌‌ توسعه‌ رو به‌ ضعف‌ نـهاده‌ و فـرصتی پیـش آمده بود که‌ کوروش‌ با‌ ایجاد کاخ چرخاب بتواند قدرت نمایی‌ خود را در پارس جنوبی به‌ بازمانده‌های‌ عیلامی‌ نشان دهند(در حدود 935‌ ق.)و در حقیقت کـاخ‌ کـوروش‌ در‌ چـرخاب،جانشین لیان عیلامی‌شده‌ بود‌.بنابراین‌،چرخاب را می‌توان شـهر کـورش‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) نامید،آنچنان که‌ تخت‌ جمشید را شهر داریوش‌ می‌نامند‌ و اما‌ این‌که‌ پیش از به‌ قدرت‌ رسـیدن‌ کـوروش سـرزمین پارس‌ را‌ به نام مادها دانسته‌اند، چندان منطقی به نظر نـمی‌رسد زیرا کوروش از خانواده مادها‌ و اولین‌ کسی است که در سرزمین‌ پارس‌ به‌ قدرت رسیده‌ است‌ و پیش‌ از او آثار و بناهای‌ سـاخته شـده زمـان ماد فقط می‌توان آرامگاه‌ گور دختر در منطقه بزپر که مربوط بـه‌ کـوروش‌ اول‌ است معرفی کرد،که نفوذ‌ او‌ در‌ منطقه‌ پشتکوه‌ پارس‌ جنوبی،خود‌ داستان‌ خاصی دارد که جای ذکرش‌ در ایـن مـقال نـیست.ولی تنها رشته معنوی که آنها را‌ به‌ هم‌ پیوند می‌دهد،جنبه اعتقادی و قـومی پارسـی‌ کـوروش‌ اول‌ مادی‌ و کوروش‌ دوم‌ یعنی‌ مذهب‌ زرتشت است،اما سجایای اخلاقی و ملکات فاضله‌ کوروش دوم اسـت کـه تـوانست حکومت‌های مقتدر و کهنسال آنروزگار را مثل آشور،بابل و لیدی و مصر را از میان بر‌ دارد،آن هم به طـوری کـه اکثر مغلوبین او را به حد پرستش فرمانبرداری کنند و دوست بدارند.(راستگویی و درستکرداری)با زیـر دسـتان و مـهربانی با مغلوبین و احترام به مقدسات‌ آنجا،چنان‌ محبوبیتی‌ برای او ایجاد کرده بود که‌ آرامـگاه او در پاسـارگاد را به‌عنوان قلب جهان معرفی‌ کرده‌اند.زیرا وی برخلاف آشوریان،که دستور تخریب شهرها را مـی‌داد و مـرتکب قـتل و غارت‌‌ می‌شدند‌ در قلب مردم حکومت می‌کرد.آنچنان که‌ نوشته‌اند کوروش بدون جنگ و جدول وارد بابل‌ شـد و مـردم آنجا شادمانه از او استقبال کردند.کوروش‌ خود‌ می‌گوید من نگذاشتم اهالی از‌ هستی‌‌ سـاقط شـوند و تـمام اقوام سومر و اکد به کوروش‌ تعظیم کردند و از شهریاری او خوشحال شدند.

در این مورد،استرابون،جغرافیدان مـعروف‌ یـونانی مـی‌نویسد:پارس‌ها‌،اولین‌ قومی هستند که‌ یونان‌ را‌ مطقع کردند.منظور از پارس‌ها همان‌ کـوروش اسـت.تولد این ابر مرد تاریخ را به سال‌ 895 ذکر کرده‌اند که در سال 855 به قدرت‌ حکومتی رسید و در سـال 925‌ ق.م درگـذشت‌.

به هر صورت،با اکتشافات باستان‌شناسی‌ چرخاب برازجان در پارس جنوبی و پیدایش کاخی‌ عـظیم در شـأن این بزرگ مرد معروف،یکبار دیگرـ نـام کـوروش نـه تنها در همدان و پاسارگاد،بلکه‌ در‌ پارس جنوبی‌ هم تـجلی مـی‌نماید و می‌توان اقدامات‌ او را در سرزمین پارس،حد اقل به‌عنوان سند سیادت‌ دریایی خلیج‌ فارس و ایجاد شـبکه راه تـجارتی و مواصلاتی پیگیری کرد.مضافا بـه ایـن‌که‌ او‌ در‌ تاریخ‌ ایـران در زمـره مـعدود فرمانروایانی است با این‌ ویژگی،و کـاخ او در چـرخاب نیز از جمله ‌‌باقی‌ مانده‌ ابتکارات و خلاقیت‌های هنری منحصر به فرد زمان‌ اوسـت و آنـ‌چه به نام تزیینات‌ هنری‌ چه‌ در هـمدان و چه در پاسارگاد یافت شـده و اکـثرا در موزه‌های‌ بزرگ،فی المثل در مـوزه‌ شـیکاگو وجود دارد مربوط به این زمان است.

قبلا در مورد موقعیت اقلیمی‌ و محیط زیستی‌ مـنطقه چـرخاب‌ مسائلی‌ مطرح شده است و در مـورد فـضای کـاخ مکشوفه در این مـکان اشـاره گردید.اینک‌ در محوطه‌ای بـه طـول و عرض تقریبی 04-05 متر که آثار کاخ کوروش در آن ظاهر شده‌ و تقریبا محدوده این آثار نـیاز بـه ساماندهی و حفظ نگهداری‌ است لازم به شـناخت مـعماری مهمی اسـت کـه در ایـن‌ سایت نمایان گردیده،زیـرا هیأت اکتشافیه بر این‌ باور است که پس‌ از‌ چهار سال بررسی و تحقیق و مطالعات باستان‌شناسی بـخصوص آثـار بناهای‌ تاریخی نه تنها در پارس جنوبی،بـلکه چـنین اثـری‌ در پارس شـمالی نـیز نظیر نداشته اسـت.بـه همین‌ جهت حائز اهمیت‌ تاریخی‌ است که علاوه بر اهدافی‌ که موجب ساخت و ساز این اثـر در حـاشیه خـلیج‌ فارس و نسبت به ایجاد بنایی به نـام کـاخ یـا تـالار سـتوندار شـده،که از نظر‌ معماری‌ و هنر ساختمانی‌ شایسته پیگیری و در خور مطالعات علمی و سنتی‌ است.به این معنی که فضای مورد دلخواه و بزرگ‌ که مسقف بوده،با ایجاد یک سـری عمودهای مقاوم‌ به نام‌ ستون‌ در‌ حفظ و نگهداری این سقف نقش‌‌ اساسی‌ و بنیادی‌ داشته است.آیا می‌توان تصور کرد که این‌گونه شیوه معماری یا طرز تفکر آن از کجا و چه زمانی و در کجا ایـجاد‌ شـده‌ است‌ که مظاهر فرهنگی و مفاهیم ساختمانی آن به صورت‌ تالار‌ ستوندار در نهایت استحکام و زیبایی از دو هزار و پانصد سال پیش در این مکان پی‌ریزی شده است. تلاش مهندسین‌ معمار‌ و باستان‌شناسان‌ کهنه کار خـارجی بـر این بوده است.که این قبیل‌ تالارهای‌ ستوندار را مثل سایر آثار هنری و فرهنگی به‌ خارجیان نسبت دهند.چنانچه در این مورد،اکثرا با‌ تـأسی‌ از‌ گـفته همدیگر نوشته‌اند که قدیمی‌ترین‌ سـاخت سـتون در معبد کارناک مصر‌ به‌ وجود آمده و حتی طرحی از چنین طرز تفکری به رشته تحریر در آمده است.آیا باید‌ پذیرفت‌ مردمی‌ که تمام‌ ویژگی‌های هـنری و فـرهنگی را در خدمت انتقال‌ انسان از ایـن‌ دنـیا‌ به‌ دنیای دیگر داشته‌اند و برای خود اقدام به ساختن کاخ‌های به اصطلاح فرعونی نموده‌ و آنچه‌ داشته‌اند‌ در‌ مسیر عبور از این جهان به جهان‌ دیگر بوده است،اقدام به ساخت و ساز‌ مـعبدی‌ آنـ‌ چنان وسیع به نام کارناک با تعداد ستون‌های زیاد، هرچند آن عده‌ از‌ محققین‌ که چندان با این نیایشگاه‌ تخیلی موافق نبوده،ساخت و ساز و خلق آثار معماری زمان‌ را‌ به صورت ستون در فـرهنگ و تـمدن‌ هیتیت در آسـیای صغیر معرفی کرده‌اند،آن‌ هم‌ با‌ تاریخی در حدود 0021 ق.م و معاصر با معبد کارناک،اما مطالعه و بررسی هر دو آثـار ذکر‌ شده‌، اگر به آن صورت که انگاشته و نوشته شده باشد،بـاز هـم جـایگاه‌ ستون‌های‌ پریمیتیو‌ اولیه را پر نمی‌کند. ما بر آنیم که برطبق مطالعات و آثاری که تاکنون‌ دراین مورد‌ به‌ عـمل‌ ‌ ‌آمـده،ن را ریشه‌یابی و به‌ صورت مقدمه‌ای برای تالار ستوندار مکشوفه خود در‌ چرخاب‌ برازجان به رشـته تـحریر درآوریـم.به این‌ ترتیب برطبق کاوش‌های باستان‌شناسی که توسط هیأت‌های خارجی،یا‌ ایرانی‌ در ایران باستان بـه عمل‌ آمده،انسان هوشمند برای اولین بار توانست‌ تک‌‌ ستون به‌عنوان عمودی بـه‌عنوان بدنه جایگاه یا‌ سـرپناهی‌ بـرای‌ سکونت واستراحت ایجاد کند.در منطقه دیلمان‌ در‌ شمال ایران و در مکانی به نام نوروز محله توسط دانشمند فقید ژاپنی پرفسور‌«آگامی‌»با تاریخی از دوران مزئولتیک‌ در‌ حدود 21‌ هزار‌ سال‌‌ پیش کاوش و بررسی شده است،کـه‌ گزارش‌ جامع‌ آن در کتاب دیلمان«1»به نام«لاس لوکان»آمده‌ است.به‌ این‌ ترتیب،فضای سکونتی عبارت است‌ از‌ جایگاهی تقریبا دایره‌ای شکل‌ به‌ قطر 5 متر که در (به‌ تصویر‌ صفحه مراجعه شود) کانون آن،حـفره‌ای جـای نصب تیرکی(ستونی) چوبی به ارتفاع‌ تقریبا‌ 4 متر نصب شده بود،که‌ به‌‌ عنوان‌ تکیه گاهی برای‌ بستن‌ شاخ و برگ درختان‌ مخروطی‌ شکل‌ و آلاچیق مانند محل آسایش و استراحت سازندگان را در حـاشیه جـنگل تأمین‌ می‌کرد.قطعات خرده‌های‌ سنگ‌ چخماق و خاکسترهای جمع‌آوری شده از این‌ مکان‌ تاریخی‌ در‌ دوره‌ مزئولتیک‌ و در حدود 21 هزار‌ سال پیش‌ تایید می‌کند.به همین جهت،در ایران،این تکیه‌گاه‌ و عمود نگه دارنـده،فـضای‌ سکونتی‌ را هرچند نه به‌ صورت مسطح‌،بلکه‌ مخروطی‌ شکل‌ ستون‌‌ می‌شناسیم که با‌ مختصر‌ اختلافی تعداد این تیرک‌ها به مرور زمان زیادتر شده است و سقف بزرگتر و مسطحی را در بر‌ مـی‌گرفت‌.آثـار‌ و بـقایای این‌چنین‌ سقفی با بنایی سـتوندار در‌ روزگـار‌ مـا‌ قبل‌ تاریخ‌‌ در‌ منطقه دشت قزوین به وسیله محقق باستان‌شناس‌ آقای دکتر طلایی ضمن عملیات کاوش و کارآموزی‌ به دانشجویان ظاهر و نمایان شـده اسـت.آقـای دکتر طلایی در این بررسی و عملیات‌ خاکبرداری با دقـت‌ تـوانسته است جای نصب تیرک‌های ستون مانند را به خوبی مشخص نماید اما زیر هیچ کدام از این‌ ستون‌ها یا تیرک‌ها،پایـه‌ای بـه صـورت مقاوم وجود نداشته‌ است‌.

اما به تدریج که مراحل پیـشرفت ساختمانی و زندگی جلو می‌رفت،برای اولین بار در هزاره اول‌ ق.م و دوره معاصر با آهن II در تپه تاریخی حسنلو، کاوشگری به نام آقـای‌ دایـسون‌ از دانـشگاه‌ پنسیلوانیای فیلا دلفیا،موفق به پیدا کردن تالار ستونداری شده اسـت کـه هرچند از ستون‌های آن‌ اطلاع چندانی ندرایم ولی قطعات‌ سنگ‌های‌ بزرگ‌ و مسطح به صورت شالوده‌ و پایه‌ ستون مـورد اسـتفاده قـرار گرفته است.دراین مکان،یعنی در دوره آهن II و مکان موردنظر که بناهای وسیع را بـا نـصب پایـه ستون‌های متعدد‌ بر‌ پا داشته‌اند.در مکان‌‌ تاریخی‌ گودین نیز،تالار ستونداری که از آن به نام‌ تـالار اجـتماعات یـاد می‌کنیم فضایی بزرگ با 6x6 ردیف ستون برپا داشته‌اند که این مکان نیز،شبیه‌ حـسنلو دارای پایـه ستون‌هایی‌ از‌ تخته سنگ‌اند.با وجودی که تاریخ بنا را در در دوره آهن II معرفی‌ می‌کنند اما از نـظر مـقایسه آن را مـربوط به دوره ماد یعنی فاصله بین 006 تا‌ 007‌ ق.م نوشته‌اند.در‌ بین این بناهای به اصطلاح ستوندار تـپه بـاستانی و تاریخی نوشیجان که به‌عنوان یک زیارتگاه زردشتی‌ برای اولین‌ بار معرفی و شناخته شـده اسـت،از نـظر ایجاد تالار از اجتماعات‌ 21‌ ستونی‌ از همه مهمتر و جالبتر است.به این ترتیب،که در این تالار، سـتون‌های مـنصوب بر روی پایه ‌‌ستونی‌ عمود به قطر یک متر به گونه‌ای قرار گـرفته کـه از 6 ردیـف خشت‌‌ چین‌های‌ زمان‌ ماد اسخته و پرداخته شده که حفره‌ 52 سانتیمتر درون این پایه ستون به قـطر 52‌ سـانتی مـتر شاخص از قطر تیر چوبی است که به نام‌ ستون درون‌ آن برای حـفظ و نـگهداری‌ سقف‌ قرار می‌گرفت.کاوش‌های علمی و سیستماتیک زائر سرای نوشیجان،نه تنها از نظر معماری و تالار اجتماعات و وجود و آتـشگاه مـخفی و علنی،حائز اهمیت معماری است بلکه از نظر باورهای دینی و اعتقادی زمان،فـوق‌ العـاده مهم و قابل مطالعه و بررسی است.در کاوش‌های زیـویه نـیز یـک تالار 21 ستونی کشف گردید که از نظر طـرح قـابل مقایسه با تالار ستوندار چرخاب است.احتمالا با مختصر اختلاف‌ زمانی‌ در حفاری بـاباجان در لرسـتان نیز، آثاری از پایه ستون‌های ایـن زمـان ظاهر شـده اسـت. امـا آن‌چه ما را با آثاری به صـورت تـالارهای ستوندار و شاخص معماری عصر ماد هخامنشی‌ نزدیک‌‌ می‌کند،همانا تالار اجتماعات نـوشیجان اسـت که‌ پس از آن به کلی ما شاهد سـاخت و ساز پایه‌ ستون‌هایی هـستیم کـه هرگز نظیر نداشته است.ایـن‌ پایـه ستون‌ها که از‌ ترکیب‌ سنگ‌های سیاه و سفید و پلکانی مانند تشکیل شده است چنان مـورد تـوجه و پیگیری مهندسین معمار و متخصصین‌ بـاستان‌شناسی قـرار گـرفته که باعث شـده اسـت اکثر خارجیان بدون تـوجه بـه تسخیر یونان‌ برای‌ اولین‌ بار به دست کوروش کبیر‌(کوروش‌ دوم‌)ساخت و ساز پایـه سـتون‌های پاسارگاد را تقلیدی از هنر معماری و ساختمانی یـونانی قـلمداد کنند.درحـالی‌که‌ کـمبوجیه،پدر کـوروش و شاه پاسارگاد در‌ این‌ زمـان‌‌ هیچ گونه برخورد اجتماعی،فرهنگی و جنگی با یونان‌ نداشته‌ است.به همین جهت،باید پذیـرفت کـه‌ کاخ‌ها و قصور پاسارگاد،معماری جنگلی از سـتون‌های آن را بـا پایـه سـتون‌های‌ مـربوطه‌ متعلق‌ به‌ عـصر کـمبوجیه پدر کوروش دانست که در این‌ صورت‌ معماری خاص پاسارگاد را با همه ویژگی‌ که دارد باید معماری خاص ایـرانی دانـست،آنـچنان‌ که اکثرا به‌ این‌ مطلب‌ اعتراف دارنـد.ولی اگـر آن را تـرکیبی و تـقلیدی از نـفوذ پایـه‌ ستون‌های‌ یونانی‌ محسوب داریم،در این صورت،باید تمام ساخت‌ و سازهای قصور پاسارگاد را متعلق به عصر‌ کوروش‌ یعنی‌ پس از این‌که کوروش پسر کمبوجیه‌ موفق به گرفتن یونان برای اولیـن‌ بار‌ شد‌،پاسارگاد به دستور او ساخته و پرداخته شده است و این مطلب‌ قابل قبول نیست زیرا‌ برطبق‌ مطالعات‌ و بررسی‌ باورهای مذهبی کوروش ساخت بناهای آنچنانی‌ مورد توجه نبوده است.مضافا بـه ایـن‌که‌،هیأت‌‌ اکتشافیه چرخاب چنین تصور می‌کند،تنها کاخی‌ که به امر کوروش و معاصر با‌ پاسارگاد‌ پس‌ از به‌ قدرت رسیدن کوروش به حکومت و بازدید از آرامگاه گور دختر در منطقه‌ پشتکوه‌ دشـتستان و در حـاشیه خلیج فارس برای دسترسی و توفیق مسافرت‌ در دریا دستور می‌دهد‌ کاخی‌ زیبا‌ به صورت تالار ستوندار که سند استقلال و سیادت دریایی خلیج‌ فارس اسـت در چـرخاب ساخته‌ شود‌،آن‌چنان که‌ هـمزمان دسـتور می‌دهد که برطبق پلان و نقشه‌ آرامگاه گور دختر‌،آرامگاهی‌ در‌ پاسارگاد و با مقیاس و اشلی بزرگتر ترتیب داده شود که آنچنان‌ شده است.چیزی که آقای‌«دانیل‌ تـس‌»؛مـؤلف کتاب‌ باستان‌شناختی در مورد ایـن اظـهارنظر نگارنده‌ مخالف است زیرا از‌ بنای‌ گور دختر بی‌اطلاع‌ است.اما در مورد این‌که آرامگاه کوروش در پاسارگاد تقلیدی از معماری عیلامی‌ است‌ شک‌ نمی‌کند و آن را تقلیدی از بنای تاریخی چغازنبیل‌ ذکر می‌کند که‌ نگارنده‌ بـا آن مـخالف است.به هر صورت‌،پاسارگاد‌ دارای‌ یک نوع ویژگی معماری‌ مخصوص به خود‌ است‌ که به‌عنوان هنر معماری‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) اصیل ایرانی شناخته شده‌ است‌ و اوج اعتلا و پیـشرفت و تـکامل مراحل‌ ایـن‌ معماری را‌ تنها‌ در‌ بنای‌ کاخ چرخاب در برازجان می‌توان‌ مشاهده‌ کرد که به‌ اصطلاح،هم فال است و هم تـماشا،هم معماری‌ مادی‌ دنیوی‌ است و هم جنبه‌های اعتقادی و باوری‌ کوروش‌ را در ایـن مـکان‌ بـه‌ خوبی می‌توان احساس‌ کرد.اما‌ آنچه‌ که معماری چرخاب را در اوج اعتلا و بزرگ نمایی جلوه‌گر ساخته،وجود ایوانی‌ مـرکب‌‌ ‌ ‌از 42 پایـه ستون با‌ سقف‌ یکپارچه‌ سمنتی‌ (Cementy) است‌.(منظور‌ نوعی سقف یکپارچه‌ سنگی‌ است‌ کـه از تـرکیب مـاده‌ای سنگی و آرد شده‌ کرم رنگ شبیه سیمان به وجود آمده‌ ولی‌ سیمان‌ نیست و این اصطلاح بـرای تنها‌ سقف‌ مسطح و یکپارچه‌ ریخته‌ شده‌.در این دوره تاریخی‌ و در این‌ مکان به‌عنوان تنها اثـری بی‌مانند در بین آثار گـذشته‌ تـاکنون می‌توان محسوب داشت‌ که‌ در دنیای‌ پیشرفته معماری امروز این‌ قبیل‌ سقف‌ها‌ بدون‌‌ تیرچه‌ بلوک فاقد استحکام‌ و امور‌ ساختمانی است‌ که در گذشته یعنی 0052 سال پیش چنین آثاری‌ دارای حائز اهمیت معماری در‌ چرخاب‌ بـه‌ امر کوروش ساخته و پرداخته شده است.)این‌ مطلب‌‌ فقط‌ اشاره‌ای‌ مختصر‌ در‌ مورد مکان مکشوفه‌ باستان‌شناسی چرخاب است که خود داستانی‌ شگفت‌آور،در عین حال،غم‌انگیز دارد.